Listopad na Słowacji znów pokazał klasę. W jednym miesiącu mieliśmy nagrody dla artystów, kometę nad Tatrami, ciekawe wystawy, ale nie zabrakło też polskich akcentów.
Oto i porządna dawka dobrych wiadomości ze Słowacji. Jeśli przegapiliście poprzednie, to zapraszam tutaj.
1. Kultura i sztuka
Miesiąc Fotografii w Bratysławie
Miesiąc Fotografii w Bratysławie, największy festiwal fotografii na Słowacji, koncentruje się w tym roku na wyjątkowej, kompleksowej wystawie „Oczy, które były stuleciem” z kolekcji Loli Garrido. Ekspozycja prezentuje 90 prac 64 kluczowych artystów – od Julii Margaret Cameron po Mana Raya i Nan Goldin – stanowiąc unikalny przekrój historii medium. Festiwal kontynuuje też debatę na temat sztucznej inteligencji w fotografii, prezentując serię Carli de Keyzera („Sen Putina”) oraz prace Andreasa Müllera-Pohle. W tym roku blok geograficzny poświęcono Australii. Kluczowe miejsce w programie słowackim zajmuje retrospektywa czołowego artysty Tony Stano. Oprócz tego warto zwrócić uwagę na wystawę „Pierwsze 80 lat fotografii Słowacji”.
Polski zespół Hańba! zagra w Trenczynie na festiwalu „Dźwięki demokracji”
14
listopada w Trenczynie odbędzie się festiwal „Zvuky demokracie: Nežná”
(Dźwięki demokracji: Aksamitna) – jedno z wydarzeń przygotowujących
miasto do roli Europejskiej Stolicy Kultury 2026. Program obejmie
dyskusje o przebiegu rewolucji w regionach, pokaz filmu Śpiewająca
rewolucja, warsztaty samizdatowe oraz koncerty. Jedną z głównych gwiazd
wieczoru będzie polski zespół Hańba!, który połączy brzmienia punku i
folku z ostrym, zaangażowanym przekazem. Artyści śpiewają m.in. o
korupcji, tłumieniu wartości demokratycznych i nierównościach
społecznych, wpisując się w ducha festiwalu, który ma przypominać o
odwadze mówienia prawdy i znaczeniu wolności. Wydarzenie jest częścią
szerszego cyklu „Dźwięki demokracji”, poświęconego walkom o demokrację w
Europie od 1989 roku po współczesność.
Dosky - nagrody teatralne rozdane
Tegoroczne nagrody Dosky pokazały paradoks słowackiej kultury: najwybitniejsi twórcy zbierają wyróżnienia, a jednocześnie walczą o przetrwanie. Za najlepszą inscenizację i reżyserię uznano “Outcast” w reżyserii Júlii Rázusovej – spektakl niezależnego prešovskiego teatru Slzy Janka Borodáča, który nie dostał od ministerstwa kultury ani centa na dalszą działalność. Trzy statuetki zdobyła opera “Příhody lišky Bystroušky”, którą Słowacki Teatr Narodowy pod nowym, narzuconym, kierownictwem… cicho zdjął z afiszy. Twórcy wykorzystali galę, by głośno powiedzieć, jak bardzo polityczne cięcia duszą wolną kulturę. Wieczór zamknął mocny apel organizatorów: kultura to nie dodatek do państwa, tylko jego kompas — a bez niego całe społeczeństwo traci orientację.
Matka nocy: pięcioletnia droga do słowackiego horroru z ambicjami nabiera rozpędu
Na Słowacji powstaje nowy film grozy „Matka noci”, tworzony przez duet Peter Balko (scenariusz) i Peter Czikrai (reżyseria). Balko pracował nad scenariuszem aż pięć lat, łącząc horror z elementami dramatu społecznego i metafory o współczesnym świecie. Fabuła opowiada o matce, która odkrywa, że z jej córką dzieje się coś niepokojącego, co uruchamia spiralę nadprzyrodzonych wydarzeń. Twórcy podkreślają, że za mroczną atmosferą kryją się tematy takie jak lęk, fanatyzm, wojna czy rodzicielstwo. Projekt mimo problemów zdobył finansowanie, film ma trafić do kin za rok. Twórcy liczą również na obecność na międzynarodowych festiwalach.
Lucia Tallová z tytułem Artist of the Year 2026
Lucia Tallová zdobyła Artist of the Year 2026 przyznawaną przez Deutsche Bank – jedno z najważniejszych wyróżnień w międzynarodowym świecie sztuki. Nagroda zapewni jej także solową wystawę w Palais Populaire w Berlinie we wrześniu 2026. Do tytułu nominowali ją dyrektorzy Hamburger Bahnhof, podkreślając, że Tallová w swojej twórczości wnikliwie bada pamięć, tożsamość i historię materialną. Artystka, znana z malarstwa, kolaży i instalacji, ma bogaty dorobek wystawowy w kraju i za granicą. To drugie takie wyróżnienie dla Słowacji – w 2012 roku zdobył je Roman Ondak. Nagroda obejmuje także akwizycję prac do kolekcji Deutsche Bank i monografię twórczości laureatki.
Nie podpisuje swoich obrazów, bo wierzy, że należą do świata. W Prievidzy otwarto wystawę Alexandra Schuta
W
Galerii Jabloň w Prievidzy otwarto wyjątkową wystawę Alexandra Schuta
zatytułowaną „Don’t think”, która potrwa do 12 grudnia 2025 roku.
Artysta, z wykształcenia projektant przemysłowy, z czasem zwrócił się ku
grafice i typografii, tworząc dzieła oparte na prostocie form,
geometrycznych kształtach i harmonii kompozycji. Jego prace są
manifestem równowagi między porządkiem a twórczą wolnością.
Charakterystyczną cechą Schuta jest brak podpisu na obrazach – artysta
wierzy, że pomysły i sztuka należą do świata, a nie do jednostki.
Kuratorka wystawy podkreśliła, że ekspozycja to opowieść o pokorze,
współdzieleniu i potrzebie tworzenia z serca.
2. Historia i pamięć
Kobiety, które nie chciały milczeć. W Bratysławie otwarto wystawę o dysydentkach - bohaterkach z Polski, Czech i Słowacji
Nowa
wystawa „Každodenná odvaha: Češky, Poľky a Slovenky v
protikomunistickej opozícii 1968–1989”, którą można oglądać w Polskim
Instytucie w Bratysławie, przypomina historie kobiet z Polski, Czech i
Słowacji, które w czasach komunizmu zdecydowały się na ryzykowną walkę o
wolność. Zamiast wybierać bezpieczne życie, stanęły po stronie oporu –
tworząc znaczącą część środkowoeuropejskiego ruchu dysydenckiego. To
opowieść o motywacji tych kobiet, różnicach między ich losami oraz
konsekwencjach, jakie poniosły za swoją odwagę. Wystawa podkreśla ich
wkład w przemiany 1989 roku i przypomina, że bez ich determinacji
historia wyglądałaby inaczej.
Poświęcono synagogę
Po 77 latach trenczyńska synagoga została ponownie poświęcona – dokładnie 9 listopada, w rocznicę „Nocy kryształowej” z 1938 roku, gdy nazistowskie Niemcy rozpętały falę pogromów przeciwko Żydom. Uroczystość miała wymiar symboliczny i historyczny: po raz trzeci w ciągu ponad stulecia synagoga odzyskała swój sakralny charakter. Do jej wnętrza wniesiono trzy oryginalne zwoje Tory z 1913 roku, które cudem przetrwały wojnę i komunizm. Synagoga przeszła gruntowną renowację i zyskała nową ekspozycję poświęconą historii miejscowej społeczności. W 2026 roku ma odgrywać znaczącą rolę w programie Europejskiej Stolicy Kultury. Akt poświęcenia był także gestem pamięci wobec ofiar Holokaustu z Trenczyna, których nazwiska widnieją dziś na tablicach przy wejściu do świątyni.
3. Nauka i przyroda
Kometa Lemmon nad Tatrami uznana za Astrofotografię Dnia NASA
Słowacki astrofotograf, Róbert Barsa, zdobył prestiżowy tytuł Astronomicznej Fotografii dnia (APOD) NASA za zdjęcie „Kometa Lemmon nad Łomnicą”. Fotografia, wykonana 20 października 2025 roku, uchwyciła jasne warkocze komety C/2025 A6 Lemmon dokładnie między wierzchołkami Łomnicy i Kieżmarskiego Szczytu w Tatrach Wysokich. Jest to drugi taki sukces Barsy. Zdjęcie jest również hołdem dla astronomów z pobliskiego obserwatorium Łomnicki Staw. Kometa, która niedługo osiągnie peryhelium, obecnie oddala się od Ziemi i jest coraz trudniejsza do obserwacji. Po zniknięciu z naszego nieba powróci dopiero za ponad tysiąc lat.
Azjatycka niespodzianka: Świstunka ałtajska po raz pierwszy na Słowacji
Na Słowacji po raz pierwszy udokumentowano azjatyckiego ptaka – świstunkę ałtajską (Phylloscopus humei), znaną w języku słowackim jako kolibiarik stužkatý. Drobny wędrowiec został schwytany i zaobrączkowany w stacji Drienovec w regionie koszyckim. W ostatnich dziesięcioleciach gatunek ten jest coraz częściej obserwowany w Europie, m.in. we Włoszech, Polsce i Holandii. Ornitolodzy sugerują, że jedną z przyczyn pojawiania się w Europie Środkowej jest to, że młode osobniki gubią kierunek migracji i lecą tysiące kilometrów w niewłaściwą stronę. Jeżeli obserwacja zostanie potwierdzona, będzie to 381. gatunek ptaka na Słowacji.
Kalarepa gigant
81-letni ogrodnik z Czadcy, Rudolf Stenchlák,
wyhodował kalarepę, która mogłaby startować w zawodach strongmanów: waży
8 kilogramów i ma 80 centymetrów średnicy. Co więcej – to nie jedyny
gigant, który wyrósł w jego ogródku pod koniec października. Rodzina
zdradza, że pan Rudolf od życia potrzebuje ogrodu, bo ogrodnictwo to
jego pasja od dekad. Uprawia głównie drzewa owocowe i różne warzywa, a
wszystko trafia na rodzinny stół. Tajemna receptura na kalarepowy
rekord? Żadnych magicznych nawozów – po prostu nowe, podwyższone
grządki, które w tym roku okazały się prawdziwym hitem. Ciekawe ile
osób trzeba było by wyrwać tego giganta z ziemi?
4. Turystyka
Susły zrobiły to, czego nie dokonały zamki. Turystyczny rekord na łące
Na Muránskiej planinie, znajduje się łąka Biele vody – dziś jedna z najpopularniejszych atrakcji Słowacji. W 2024 roku odwiedziło ją ponad 300 tysięcy osób, przebijając frekwencją nawet Zamek Orawski czy ten w Bojnicach. Powód jest prosty - susły – urocze, oswojone gryzonie, które stały się prawdziwą gwiazdą regionu. Ich populacja dochodzi tu już do ponad 5 tysięcy osobników, a teren pełni funkcję „genetycznego banku” ratującego inne słowackie kolonie przed wymarciem. Dzięki susłom wróciło do regionu wiele innych gatunków zwierząt. Rosnąca popularność przyniosła jednak problemy z parkowaniem, dlatego powstaje nowy, duży parking. A między parkingiem a łąką będzie kursował bezpłatny pociag turystyczny.
Milionowa dotacja odmieni Zamek Orawski
Zamek Orawski zdobył 4,5 mln euro (w tym 3,6 mln z UE, we współpracy z Gminą Dobczyce) na projekt „Średniowieczne twierdze w świetle współczesności”. Pieniądze posłużą na kompleksową renowację zamku. Prace obejmą m.in. odbudowę drugiej bramy i mostu zwodzonego, restaurację murów oraz wymianę oświetlenia na nowoczesne, energooszczędne systemy LED, oświetlające zamek z północy i południa. Kluczowym elementem jest udostępnienie zwiedzającym dotąd niepoznanych przestrzeni oraz stworzenie nowych, interaktywnych ekspozycji. Powstanie m.in. wystawa numizmatyczna ze skarbem srebrnych monet z Vasiľova, a także zmodernizowana ekspozycja przyrodnicza. Dzięki projektowi turyści dowiedzą się, jak wyglądało życie na średniowiecznym zamku.
Nowa kładka, to samo piękno: przyrodniczy skarb Turca znowu dostępny
W miejscowości Jazernica w regionie Turiec ponownie udostępniono odwiedzającym najważniejsze źródlane jeziorko Kotliny Turczańskiej. Po latach zamknięcia odnowiono drewniany pomost, który prowadzi przez torfowisko. Oprócz samej kładki powstała nowa, wygodna ścieżka z mostkiem, kamiennym chodnikiem i ławkami, przystosowana także dla rodzin z wózkami. Jazierko o wymiarach 35×25 metrów jest od 1975 roku chronionym pomnikiem przyrody i częścią Znievskiej trasy rowerowej łączącej Turčianske Teplice z Martinem. Nowy 60-metrowy szlak edukacyjny z tablicami o lokalnej florze i faunie sprawia, że to cenne przyrodnicze miejsce staje się jeszcze bardziej dostępne i atrakcyjne dla turystów.
Śpiewająca choinka i festiwal atrakcji na południu kraju
W Komárnie ruszyły przygotowania do wyjątkowych jarmarków bożonarodzeniowych, których znakiem rozpoznawczym jest jedyna na Słowacji „śpiewająca” choinka. Podczas codziennych występów na scenie pojawi się ponad 550 dzieci, lokalni artyści i goście z obu stron granicy. Miasto szykuje także cały pakiet atrakcji: świetlną aleję, ogromną wystawę iluminacji w twierdzy, diabelski młyn, karuzele, przejażdżki świątecznymi dorożkami i laserową show. W programie nie zabraknie akcentów dobroczynnych — m.in. świątecznej kapustnicy i codziennej loterii. Równolegle startują też jarmarki w pobliskich Nových Zámkoch, gdzie ogromnym zainteresowaniem cieszy się rynek rzemieślniczy oraz stoiska świąteczne, na które miejsca wyprzedały się błyskawicznie.
5. Ile miłości się zmieści do pudełka po butach?
Coroczna akcja „Koľko lásky sa zmestí do krabice od topánok?” ponownie ruszyła, zachęcając ludzi do przygotowania świątecznych paczek dla samotnych seniorów. Idea jest prosta: wypełnić pudełko od butów drobnymi upominkami – słodyczami, kosmetykami, czymś do poczytania i czymś „od serca”, jak kartka czy mała dekoracja. Ważne, by rzeczy były nowe, trwałe i odpowiednio zapakowane. Zbiórka trwa, paczki można oddawać w oficjalnych punktach lub – jeśli ktoś nie ma czasu – wesprzeć inicjatywę online. Celem projektu jest przypomnienie, że prawdziwy duch świąt leży w małych gestach, zwłaszcza wobec osób, które spędzają ten czas w samotności.
Brak komentarzy: