We wrześniu Słowacja zachwycała kulturalnymi wydarzeniami, turystycznymi nagrodami, a także wzruszała refleksją nad historią. Miesiąc pełen inspiracji – od Orawy po Bratysławę.
1. Sztuka i kultura
„Otec” słowackim kandydatem do Oscara
Słowackim kandydatem do Oscara w kategorii Najlepszy film międzynarodowy został dramat „Otec”, ogłoszono podczas jubileuszowej, 20. edycji festiwalu Cinematik w Pieszczanach. Film w reżyserii Terezy Nvotovej opowiada historię mężczyzny, który przez zapomnienie zostawił swoje dziecko w rozgrzanym samochodzie, co doprowadziło do tragedii. Dzieło, inspirowane prawdziwymi wydarzeniami, miało premierę na MFF w Wenecji i zostało wyróżnione za oryginalne ujęcie trudnego tematu. Członkowie Słowackiej Akademii Filmowej i Telewizyjnej wybrali go spośród dziewięciu zgłoszonych produkcji.
Po 3 latach znalazły się pieniądze na remont ważnej galerii
Galeria Ľudovíta Fulli wreszcie doczeka się remontu. Budynek od 3 lat jest zamknięty ze względu na stan techniczny. W końcu jednak udało się ruszyć do przodu z tematem remontu. Jeszcze we wrześniu rozpocznie się przetarg na firmę budowlaną, a prace mają potrwać maksymalnie 2 lata. Dyrektor Słowackiej Galerii Narodowej obiecał, że w ciągu 3 lat obiekt zostanie ponownie otwarty dla publiczności. Po zakończeniu remontu do Rużomberka powrócą przechowywane obecnie w depozytach dzieła Fulli. To długo wyczekiwana inwestycja, którą mieszkańcy miasta symbolicznie wspierali, ustawiając się latem w kolejce przed zamkniętym obiektem.
„Hviezdna Prievidza” – kosmiczne widowisko w parku
11 września Park Skotňa w Prievidzy zamienił się w przestrzeń kosmiczną podczas wydarzenia Hviezdna Prievidza. Na gości czekały ogromne modele Słońca, Ziemi i Księżyca, możliwość obserwowania nieba przez profesjonalne teleskopy, ciekawe wykłady oraz spotkanie z pierwszym słowackim astronautą, Ivanem Bellą. Organizatorzy zadbali także o atrakcje dla dzieci – warsztaty, podczas których można było zbudować rakietę, samolot czy własny gwiazdozbiór, a także zabawy plastyczne i malowanie twarzy. W programie znalazły się także interaktywne stanowiska, projekcje filmowe, blok edukacyjny dla szkół oraz koncert zespołu Chlapci z vesmíru.
Festiwal teatrów bez wsparcia
W Bańskiej Bystrzycy rozpoczęła się druga edycja festiwalu teatralnego EDUFEST, który stawia na aktywne uczestnictwo widzów. Oprócz spektakli organizowane są warsztaty, dyskusje i wydarzenia towarzyszące, a kulminacją ma być debata pod hasłem „Czy sztuka może być niepolityczna?”. Program powstał z inicjatywy teatrów, które nie otrzymały wsparcia z przejętego przez ministrę kultury Funduszu Wspierania Sztuki (FPU). Jak podkreśla Iveta Škripková, dyrektorka Bábkovégo divadla na Rázcestí, obecna polityka rządu i nominacje do FPU doprowadziły do likwidacji wsparcia dla niezależnej kultury. W repertuarze znajdą się zarówno przedstawienia dla najmłodszych, jak i spektakle poruszające tematy społeczne, psychologiczne i polityczne. EDUFEST potrwa do 26 września, a jego celem jest pokazanie, że teatr to nie tylko rozrywka, ale także przestrzeń do refleksji i dialogu.
Posłuchaj historii
Na Orawie odbyła się druga edycja festiwalu Počúvajte príbeh, organizowanego przez grupę młodych pasjonatów kultury. Wydarzenie łączyło alternatywną muzykę, warsztaty i wystawy z opowieściami o zatopionych wsiach, które w latach 50. zniknęły pod wodami zapory orawskiej. Organizatorzy chcieli przypomnieć losy wysiedlonych mieszkańców, których dramatyczne wspomnienia wciąż budzą emocje. W ramach projektu powstał „Strom pamäti” – miejsce, gdzie spisywano historie dawnych mieszkańców i ich potomków. Festiwal przyciągnął uczestników w różnym wieku i stał się przestrzenią do refleksji nad lokalną historią, traumą wysiedleń i powstawaniem nowych społeczności wokół zbiornika. Festiwal, mimo iż nie jest wielki, pomaga ocalić pamięć o ginących opowieściach mieszkańców Orawy.
2. Pamięc i historia
Wiara, nadzieja i miłość na Orawie
W Trzcianie na Orawie odsłonięto pomnik trzech sióstr Eberstark – Elli, Alicy i Józefíny. Dziewczynki, z miejscowej żydowskiej rodziny, zostały w 1939 roku uratowane przed deportacją i pewną śmiercią dzięki akcji Nicholasa Wintona, który zorganizował transporty dzieci do Anglii. Autorem projektu rzeźb jest Hieroným Balko, a całość powstała w ramach polsko-słowackiego projektu z gminą Czarny Dunajec. Obok sióstr Eberstarkowych znalazły się także popiersia Rudolfa Dilonga (symbol miłości) i Štefana Furdka (symbol wiary). Same siostry uosabiają nadzieję – siedzą na otwartym kufrze, pod którym widnieje gwiazda Dawida. Rzeźby mają przypominać nie tylko o tragicznej historii żydowskich rodzin, ale też o odwadze, wierze i miłości, które pomogły w czasie wojny ocalić życie wielu osób, w tym dzieci.
Numerom nadali imiona
W Łuczeńcu uroczyście odsłonięto kolejne fragmenty symbolicznego chodnika „Cesta neznáma”, stworzonego z rozebranych schodów dawnej synagogi. Umieszczane są na nim nazwiska Żydów deportowanych w czasie II wojny światowej, którzy nigdy nie wrócili do miasta. W tym roku dodano 72 nazwiska zaczynające się na literę L. Podczas wydarzenia przypomniano historie miejscowych Żydów, których wkład w rozwój miasta przez lata był pomijany. Organizatorzy chcą nadal odkrywać i dokumentować ich losy. W programie znalazła się także wystawa fotograficzna i wykład o historii synagogi. Rodzinne wspomnienia uczestników podkreślały dramat tamtych czasów – m.in. opowieść o ucieczce z getta czy o powojennych losach ocalałych. Podkreślano, że pamięć o ofiarach nie może zamilknąć, bo milczenie sprzyja złu i agresorom.
W Humennem przypomniano o pierwszym transporcie. “Było to trudne i bolesne doświadczenie” - mówi uczestniczka marszu
W Humennem upamiętniono ofiary Holokaustu inscenizowanym marszem, który symbolicznie odtworzył deportację miejscowych Żydówek sprzed 83 lat. Uczennice z żółtymi gwiazdami i walizkami, przeszły przez miasto w kierunku dworca kolejowego, gdzie w marcu 1942 roku rozpoczęła się droga do Auschwitz. Celem akcji było przybliżenie emocji i realiów tamtych dni oraz przypomnienie, że Żydzi z Humenného – stanowiący przed wojną znaczną część społeczności – zostali niemal całkowicie unicestwieni. Pedagodzy zwrócili uwagę na konieczność edukacji o Holokauście oraz ostrzegali przed powtarzaniem tragedii wynikających z nietolerancji i nienawiści.
Otwarto tajemniczą kopertę z ostatnimi słowami prezydenta Tomáša Garrigue’a Masaryka
Po 88 latach otwarto kopertę z zapiskami Tomáša Garrigue’a Masaryka, pierwszego prezydenta Czechosłowacji. Dokument, spisany ręką jego syna Jana Masaryka, zawiera osobiste refleksje i wskazówki w razie śmierci ojca. Masaryk pisał o chorobie, śmierci i o konieczności kontynuowania pracy dla państwa, a także o relacjach w wielonarodowej Czechosłowacji. W liście znalazły się krytyczne uwagi wobec Andreja Hlinki, którego Masaryk nazwał „głupcem” za polityczne błędy związane z Węgrami, choć zaznaczył, że należy mu wybaczyć. Dokument, ukrywany przed komunistami, wędrował po Europie, w 2005 roku trafił do czeskiego archiwum narodowego.
3. Turystyka i sport
W Słowackim Raju powstanie skansen archeologiczny, który zaprezentuje przeszłość w nowoczesnej formie
Na Čingove w Słowackim Raju rozpoczęto badania archeologiczne dawnego grodziska, które we wczesnym średniowieczu mogło być jednym z głównych ośrodków władzy na Spiszu. Według archeologów posiadało ono cechy siedziby książęcej, kontrolowało dolny bieg Hornadu i ważny szlak handlowy. Lokalizacja była już częściowo badana w XX wieku, lecz rozwój turystyki doprowadził wtedy do zniszczenia części stanowiska. Obecne prace mają na celu ochronę zabytku i planowanie budowy skansenu archeologicznego – miejsca, gdzie prezentowane będą nie tylko rekonstrukcje dawnych osiedlisk, a le także interaktywne atrakcje dla turystów.
Wieża widokowa wśród 25 najciekawszych wież świata
Wieża widokowa na Devínskej Kobyle w Bratysławie została przez prestiżowy portal ArchDaily wybrana do zestawienia 25 najciekawszych wież widokowych świata. To wyróżnienie potwierdza, że słowacka architektura może konkurować na światowym poziomie. Obiekt, zaprojektowany przez pracownię Architekti Šebo Lichý, wyróżnia się oryginalną formą – trójkątna podstawa rozszerzająca się ku górze nadaje jej wyjątkowy charakter. Wieża ma 21,27 m wysokości, prowadzi na nią 112 schodów i oferuje panoramiczne widoki na trzy kraje: Słowację, Austrię i Czechy. Konstrukcja waży 35 ton i harmonijnie wpisuje się w krajobraz. Wieża zdobyła już wcześniej m.in. BigSEE Architecture Award (2021) i znalazła się w finałach innych prestiżowych nagród.
Podarunek od Orawiaka z Ameryki
W Habówce na Orawie stanęła nowa rzeźba – 1,5-metrowa brązowa figura archanioła Rafaela, patrona emigrantów i pielgrzymów. Dzieło, autorstwa rzeźbiarza Miroslava Mĺkvika, podarował parafii Thomas Klimek Ward – Amerykanin z orawskimi korzeniami, były honorowy konsul Słowacji w stanie Illinois. Rzeźba ma przypominać, że choć wielu Orawian wyjechało za ocean, ich serca zawsze pozostały związane ze Słowacją. To także symbol wdzięczności i przywiązania do rodzinnych korzeni, które Thomas Klimek Ward pielęgnował przez całe życie. Nowe dzieło wzbogaciło przestrzeń przy habowskim kościele i stało się miejscem refleksji nad historią emigracji z regionu. Rzeźba stanęła na granitowym postumencie, w którego osadzeniu pomagali mieszkańcy i lokalni rzemieślnicy. Poświęcenie figury zaplanowano na koniec września podczas mszy w intencji emigrantów z Doliny Zimnej Wody Orawskiej.
Tatry z podróżniczą nagrodą
Region Tatr Wysokich został wyróżniony prestiżową nagrodą Travelbook Award 2025 w kategorii Best Hidden Gem Region in Europe. To tytuł przyznawany przez największy niemiecki portal podróżniczy Travelbook.de miejscom mniej znanym, ale oferującym autentyczne i wyjątkowe doświadczenia. Tatry pokonały w konkursie regiony ze Szwajcarii czy Finlandii, a jury i czytelnicy docenili ich majestatyczne szczyty, różnorodne szlaki, bogactwo przyrody oraz tradycyjną górską kulturę. Jak podkreśliła Lucia Blašková z organizacji Region Vysoké Tatry, nagroda otwiera przed Tatrami szansę na większą rozpoznawalność w całej Europie i może przyciągnąć nowych turystów z Zachodu. To nie tylko prestiż, ale także zobowiązanie do dalszego dbania o zrównoważony rozwój i ochronę unikalnej przyrody słowackich gór.
Triatlon z widokiem na Tatry i z radością z ruchu
W weekend na Liptowie odbędzie się premiera UpTogether Triathlonu, stworzonego przez olimpijczyka Richarda Vargę i producenta Yakshę. Wydarzenie ma odczarować wizerunek triatlonu jako wyłącznie ekstremalnego sportu i pokazać go jako formę wspólnej aktywności i stylu życia. Trasa obejmuje 500 metrów pływania w Liptovskiej Marze, 49 km jazdy na rowerze oraz 6 km biegu lub podejścia na Chopok z przewyższeniem 900 metrów. Na szczyt uczestnicy dotrą pieszo, a w dół zjadą kolejką. Triatlon nie będzie miał mierzonego czasu – celem jest radość z ruchu i wspólne doświadczenie. Oprócz sporej dawki ruchu na uczestników i gości czekać będą dodatkowe atrakcje: konkursy dla dzieci, folklor, lokalna kuchnia, strefa relaksu z widokiem na Tatry oraz wieczorne afterparty.
4. Inne
Lalki Barbie w słowackich strojach ludowych
Lucia Marcineková z Krupiny łączy swoją miłość do folkloru i lalek Barbie - tworzy lalki ubrane w słowackie stroje ludowe. Każda lalka powstaje z ogromną dbałością o detale. Choć początkowo szycie było tylko terapią i pasją, z czasem stało się także działalnością twórczą, którą Lucia prezentuje na targach folklorystycznych i w internecie. Autorka podkreśla, że nie chodzi jej jedynie o sprzedaż, ale także o zachowanie i popularyzację słowackiego dziedzictwa kulturowego. Jak mówi, jej największe marzenie już się spełniło – robi to, co kocha, a jej prace sprawiają ludziom radość. Lalki w słowackich strojach ludowych trafiły już do kolekcjonerów poza granicami Słowacji.
Po wakacyjnej przerwie protesty wróciły do słowackich miast
W Bratysławie odbył się pierwszy z nowej fali przeciwrządowych protestów, zakończony ultimatum posła SaS Alojza Hliny wobec premiera Roberta Ficy: w ciągu tygodnia musi zostać odwołany Pavol Gašpar ze stanowiska szefa SIS (Słowacki kontrwywiad). Wydarzenie na Námestí SNP zgromadziło – według różnych szacunków – od 5 do 10 tysięcy osób. Wsparli je liderzy opozycji, którzy zapowiadają dalszą współpracę podczas kolejnych demonstracji. W Popradzie ludzie na ulice wyszli już 55 raz, by zaprotestować przeciwko działaniom Roberta Ficy. Warto podkreślić, że w Popradzie pojawiła się polska flaga a protestujący wyrazili solidarność z Polską i Ukrainą.
Symboliczna zmiana nazwy szkoły w czasie, gdy rząd skreśla święto z kalendarza dni wolnych
W Podunajskich Biskupicach pod Bratysławą zdecydowano o zmianie nazwy tamtejszej Szkoły Podstawowej „Bieloruska”. Z okazji 50-lecia istnienia placówka ma otrzymać nowe imię – Szkoła Podstawowa „17 Listopada”, nawiązujące do rocznicy Aksamitnej Rewolucji i wartości wolności oraz demokracji. Choć zmiana musi zostać jeszcze zatwierdzona przez ministerstwo edukacji, decyzję samorządu przyjęto z uznaniem – wielu komentatorów podkreślało odwagę i symboliczne znaczenie odejścia od dotychczasowej nazwy związanej z Białorusią. Nowe imię ma inspirować uczniów do wychowania w duchu odwagi obywatelskiej i poszanowania demokracji.
Brak komentarzy: